مرکز اسناد ریاست جمهوری به مناسبت صدمین سال تاسیس سینمای ایران، اسناد تاریخ سینما از سال 1300 تا سال 1357 را با هدف آشنایی روند شکل گیری سینما در ایران منتشر کرد. هنریست در نظر دارد تا برخی از این اسناد را در اختیار علاقه‌مندان بگذارد. لازم به ذکر است که این اسناد تاریخی، بدون کوچک‌ترین دخل و تصرف و مطابق با نسخه‌ی اصلی تهیه شده است. این اسناد مربوط به تاسیس و رفع نواقص سینما در مدرسه‌ی دارالفنون است.
“یازدهمین سند” از مجموعه اسناد تاریخی سینمای ایران (1300-1357)
مدرسه‌ی دارالفنون برای همه‌ی ما نامی آشناست. مدرسه‌ای که به همت میرزاتقی خان فراهانی ساخته شد و به عنوان اولین دانشگاه مدرن ایران از آن یاد می‌کنند. قطعا اولین دانشگاه مدرن ایران به سینما و امکان پخش فیلم نیاز داشته است. توجه ویژه‌ای که آن زمان به مدرسه‌ی دارالفنون می‌شد، مشخصا در این اسناد تاریخی مشخص است.
این اسناد تاریخی که مربوط به سال 1313 ( تقریبا یک دهه پیش از تعطیلی مدرسه‌ی دارالفنون ) است، در 6 سند تاریخی به تفکیک مراحل تکمیل و ساخت سینما در دارالفنون را به تصویر می‌کشد. حناب آقای ابراهیم مرادی، در طی سه سند، تمامی الزامات برای تاسیس سینما در دارالفنون را به وزارت معارف و اوقاف ارائه داده است. دو سند پایانی این مجموعه با فاصله‌ی زمانی معینی به رسیدگی و رفع عیب‌ها و نواقص سینمای دارالفنون می‌پردازد. دو سند انتهایی مربوط به ملاحظه و گزارش عبدالله ریاضی، ناظم فنی مدرسه‌ی دارالفنون است که نواقص سینما را گزارش کرده و دکتر حسابی مدریت وقت مدرسه‌ی دارالفنون این نامه را به اداره‌ی مربوطه ارسال کرده است.
این اسناد تاریخی گواه آن است که اولین دانشگاه مدرن ایران، یعنی مدرسه دارالفنون دارای سالن سینما بوده و محصلین این دانشگاه احتمالا اولین ایرانیانی بوده‌اند که موفق شده‌اند فیلم‌های آموزشی را سینمای دارالفنون ببیند. در بخشی از این سند تاریخی اشاره شده که آقای ابراهیم مرادی با شخصی به نام موسیو رومیرز در مورد فیلم‌ها آموزشی که در قالب اسلایدهای فعلی طراحی شده است، مذاکراتی داشته است. در ادامه اسناد مربوط به تاسیس و رفع نواقص سینما دارالفنون را می‌خوانیم…
مشخصات ثبتی سند مربوط به تاسیس و رفع نواقص سینما در مدرسه دارالفنون
یادداشت
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
از: انظباعات
به: محاسبات
تاریخ: 1313/8/28
ریاست محترم اداره‌ی تفتیش
حسب الامر مقام منیع وزارت جلیله دامت شوکت ضمن راپوری که آقای مرادی در باب تهیه‌ی فیلم برای محصلین مدارس تهیه نموده‌اند برای مطالعه و اقدام به آن اداره‌ی محترمه ارسال داشته و تذکراً زحمت افزا می‌شود که مقام منیع وزارت جلیله در این باب امر اکید فرموده‌اد که نهایت مراقبت و تسریع و مساعدت با آقای مرادی به عمل آید که تا دو سه هفته‌ی دیگر سینمای مذکور دایر گردد.
امضا: غلامعلی رعدی آذرخشی
]حاشیه بالا: چون قرارداد جدیدی بسته خواهد شد اقدامی ندارد ۱۱/۹ [
سند 11/1
[شیر و خورشید]
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
به تاریخ ۲۶ آبان سونه ۱۳۱۳
راپورت
حسب الامر سالن مدرسه‌ی دارالفنون را برای تشکیل سینمای محصلین ملاحظه کرده نواقصی را که باید تکمیل شوند در صورت‌های جداگانه به عرض می‌رساند. متمنی است امر و مقرر فرمایند که در تهیه‌ی آن اقدامات لازم معمول دارند.
راجع به پیشنهاد موسیو رومیرز در خصوص نمایش کنفرانس‌های علمی مطالعه و با خود رومیرز مذاکره نمودم. چون کنفرانس‌های ایشان تنها به وسیله‌ی لانترماژیک بدون حرکت عکس‌ها صورت می‌گرفت و این عمل به تنهایی برای محصلین خسته کننده بود لذا به ایشان پیشنهاد نمودم که هرگاه بتوانند از اروپا فیلم‌های سیانتیفیک وارد نموده نشان بدهند. ممکن است طوری با ایشان قرار گذاشت والا نشان دادن لانترماژیک به تنهایی چیز مهمی نیست.
یک دستگاه ماشین سینما متعلق به خان باباخان معتضدی فعلاً در سالن سینمای معارف نصب شده گویا برای فروش آن ۸۰۰ تومان پیشنهاد نموده است. نظریات خود را راجع به ماشین مذکور ذیلاً معروض می‌دارم.
1- این دستگاه مستعمل است.
2- ابژکتیو آن ۱۲۰ است که برای سالن بزرگ غیر مناسب، باید ۱۵۰ کار بگذارند.
3- الکتروموتور آن با قوه‌ی ۱۱۰ ولت کار می‌کند و سینمای معارف از کارخانه‌ی شهر که ۲۲۰ ولت است روشنایی می‌گیرد. باید الکتروموتور را عوض کرد.
4- یک دستگاه ماتلکا برای پیچیدن فیلم و ۶ عدد بوبین جهت مخزن فیلم همیشه باید در دستگاه بفروشند و این ماشین موجود ندارد.
5- در صورتی که این نواقص تکمیل شود هرگاه به ۴۵۰ تومن بدهند قیمت عادله است و بیشتر ارزش ندارد.
برای مزید اطلاع خاطر مبارک عرض می‌نماید که ۱۶ حلقه فیلم‌های سیانتیفیک در لابراتوار دبیرستان نظام موجود است چنانچه صلاح بدانند امر و مقرر فرمایند تا رسیدن فیلم‌های سفارشی از اروپا اجالتاً فیلم‌ها را به‌عنوان قرضیه به سینمای معارف تسلیم دارند که بدون عیب و نقص پس از یک ماه به لابراتوار مذکور تحویل داده شود.
امضا: ابراهیم مرادی
سند 11/2
[شیر و خورشید]
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
در لیله‌ی پنجشنبه ۲۴ آبان سالن و محل سینمایی دارالفنون را ملاحظه و نظریات خود را ذیلاً معروض می‌دارد.
1 – باید اتاق دستگاه سیم‌کشی شود.
2 – یک دستگاه سینما با لوازمات آن خریداری شود.
3 – سالن دارای دو قسمت صندلی خواهد بود که هر قسمت ۲۸ ردیف و برای هر ردیف ۸ صندلی لازم است مجموعه ۴۴۸ صندلی برای سالن و ۱۲ صندلی برای اطاق کار و اطاق ماشین ۴۶۰ صندلی لازم دارد.
4 – چیزهایی که باید تعمیر شوند: سقف سالن چکه می‌کند، محل ارتباطی اطاق دستگاه و سالن را که به قدر دو کادر 24×18 باید سوراخ شود بنا تعمیر نماید. عکس اعلیحضرت همایونی را از روبرو برداشته بالای اکران نصب کنند.
5 – یک کادر سیاه به بزرگی سه متر در ۲/۲۰ برای دور اکران از پارچه‌ی سیاه درست کرده و با پونز نصب نمایند.
6 – پرده‌های سیاه یا قهوه‌ای رنگ برای جلو پنجره‌ها لازم است که در روز هم بتوان نمایش داد.
7 – چون رنگ سالن سفید است و هنگام نمایش روشنایی رفلکت می‌نماید (روشنایی دیوار به روی اکران منعکس می‌شود) در صورت امکان تابلوهای نقاشی بزرگی تهیه شود که به دور سالن نصب شده مانع از انعکاس نور گردد.
امضا : ابراهیم مرادی
سند 11/3
یادداشت
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
لوازماتی که برای ماشین سینما لازم است:
1 – دستگاه سینما آرک آینه و ماشین گرداندن با پایه
2 – ابژکتیف ۱۵۰
3 – الکتروموتور برای انرژی ۲۲۰ ولت با رئوستات
4 – برای آرک از ۵ الی ۱۲۰ آمپر
5 – ماتلکا یک دستگاه با دیسک
6 – شش حلقه بوبین 7 – زغال برای آرک مقداری
امضا: ابراهیم مرادی
مکاتبه عبدالله ریاضی ناظم دانشکده فنی دانشگاه تهران در خصوص نواقص سینما دارالفنون
سند 11/5
[شیر و خورشید]
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
دانشکده فنی
به تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳
نمره: ۹۶
ضمیمه: یک ورقه و نقشه
مقام منیع وزارت جلیله متبوعه دامت شوکه
عطف به مرقومه‌ی نمره 22258-49586 مورخ 13/10/23 آن وزارت جلیله اینک عین راپورت آقای عبدالله خان ریاضی ناظم فنی این دانشکده را تقدیم می‌دارد.
امضا: محمود حسابی
مهر: دانشگاه تهران، دانشکده فنی
حاشیه پایین اول: دو ورقه ضمیمه است.
حاشیه پایین دوم: اداره‌ی تفتیش آقای یزدان‌فر هر دو پیشنهاد آقای ریاضی صحیح است اولی را که فوری است برای هذه‌السنه اقدام نمایید و دومی را در ماه فروردین از اعتبار سونه‌ی جدید اگر ابلاغی به محاسبات هم شده است صادر شود. ۱۷ بهمن ۱۳۱۳
ورود به اداره کل معارف
نمره 2388
تاریخ 11/9/1313
مهر ورود به دفتر اداره تفتیش
تاریخ 17/11/1313
نمره 77611
مهر ورود به تاریخ 9 برج 11
نمره 53366
سند 11/6
[شیر و خورشید]
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
ریاست محترم دانشکده فنی دام الجلاله العالی
حسب امر مقام منیع وزارت جلیله معارف به سینمای دارالفنون رسیدگی نموده و نواقصی را که در آن مشاهده نمود ذیلاً معروض می دارد:
1 – برای روشن کردن نور افکن (Ark) فعلاً از سیم‌های برق دارالفنون استفاده می‌شود و چون این سیم‌ها باریک هستند در موقعی که نورافکن را روشن می‌کنند از نور چراغ‌ها فوق‌العاده کاسته می‌شود. بعلاوه چون برق‌شمار فعلی (Compteur) مانع است که جریان به قدر کفایت عبور کند لذا مواظب سینما مجبور است که روشنی نورافکن را کم نماید تا وسط کار گرفتار قطع جریان نگردد. بنابراین نور تصویر کافی نبوده چشم را خسته می‌کند. برای رفع این عیب بایستی مستقیماً سیم‌های جداگانه به قطر ۶ میلیمتر برای روشن کردن نور افکن از شاه‌سیم مطابق نقشه‌ی ضمیمه کشیده شود. در این صورت مواظب سینما می‌تواند روشنایی نورافکن را کاملاً به اختیار خود کم یا زیاد نماید بدون آنکه تأثیر مهمی در چراغ‌های دارالفنون داشته باشد
2 – برای داشتن تصاویر خوب بهتر آن است که مطابق معمول نورافکن با جریان متصل (courant-continu) روشن شود
3 – دستگاه سینمایی فعلی کهنه و قدیمی است البته اگر دستگاه نو و جدیدی نصب شود بهتر خواهد بود.
تبصره – اگر یک دستگاه موتور دیزل و دیناموی (۱۰ کیلو واتی) که قیمت آن با تمام لوازم در حدود ۳۵ هزار ریال است در دارالفنون نصب شود با آن می‌توان تمام چراغ‌های دبیرستان و سالن‌ها و دانشکده فنی و کتابخانه معارف و نورافکن سینما را به خوبی روشن نموده و در ایام گرما می‌توان بادزن‌های کتابخانه و سالن‌ها و غیره را به حرکت درآورد.
مخارج سوخت و نگهداری این دستگاه در سال از ۳ هزار ریال تجاوز نخواهد کرد و چون برای کلیه ساختمان دارالفنون دولت فعلاً غریب ۱۶ هزار ریال در سال وجه برق می‌پردازد معلوم است با این صرفه جویی در سال ۱۳ هزار ریال قیمت دستگاه در کمتر از سه سال مستهلک خواهد شد.دوام این دستگاه با کار فعلی خیلی زیاد خواهد بود. چنانچه راپورت مفصل‌تری هم در این موضوع لازم است تقدیم خواهم نمود. در صورتی که خرید این دستگاه موتور فعلاً غیر مقدور باشد برای رفع کم‌نوری سینما ممکن است چنانچه فوقاً عرض شد مطابق نقشه ضمیمه عمل نموده مخارج آن حدود هزار ریال خواهد بود..
امضا عبدالله ریاضی
اسنادی که در مطالب قبلی آن‌ها را بررسی کرده‌ایم:
- سند1: مخالفت علمای همدان با دایر نمودن دستگاه سینماتوگراف در همدان توسط موسیو چرچیل (تبعه‌ی انگلستان)
- سند2: مکاتبات در خصوص درخواست نیکلا گریگوریانس علی بیگ اف (تبعه‌ی شوروی) مبنی بر صدور اجازه‌ی تاسیس انحصاری سینماتوگراف.
- سند3: استعلام وزارت امور خارجه در خصوص درخواست جرج اریکل راجع به تهیه‌ی فیلم‌هایی برای معرفی ایران در خارج.
- سند 4: درخواست داود موشه لازار در خصوص تاسیس رادیو و سینمای ناطق در ایران و وارد کردن وسایل تاسیسات مذکور به ایران.
- سند 5 : سند تاریخی در خصوص نظام‌نامه‌ی مربوط به فیلمبرداری در سال 1309
- سند6:درخواست اوگانیانتس ازوزارت دربار مبنبر صدور اجازه به وی بای فیلم براری از مراسم سالروز تولد رضاشاه
- سند7 : سند تاریخی در خصوص مجوز فیلمبرداری برای اولین موسسه سینمایی ایران در سال 1310
- سند 8 : سند تاریخی در خصوص پیشنهادنامه برای ساخت اولین فیلم تبلیغاتی در ایران
- سند 9 : سند تاریخی در خصوص اولین سینمای شهر بیرجند
- سند 10 : سند تاریخی در خصوص تاسیس اولین مدرسه بازیگری سینما در ایران
اسنادی که در مطالب بعدی آن‌ها را بررسی خواهیم کرد:
- سند12 موافقت ریاست وزرا با صدور پرواانه واردات فیلم‌های ساخت شوروی به کشور
- سند13: درخواست سید علی نصر مبنی بر دریافت بودجه‌ی هنرستان هنرپیشگی
- سند 14:گزارش مربوط به وضعیتت فیلم‌های مخصوص کودکان
- موافقت نخست وزیری با حضور نماینده‌ی اداره کل انتشارات و تبلیغات در موقع بازرسی فیلم‌ها
نظرات کاربران