معرفی و نقد سریال The Queen’s Gambit (گامبی وزیر)

” Queen’s Gambit ” یک تاکتیک برای آغاز بازی شطرنج است. در سال 1983 والتر توویس (Walter Tevis’s) رمانی با این همین نام منتشر کرده است که سریال The Queen’s Gambit، بر اساس این رمان ساخته شده است. سریال The Queen’s Gambit که با نام فارسی ” ملکه شطرنج ” و ” گامبی وزیر ” شناخته می‌شود، یک مینی سریال هفت قسمتی است که توسط اسکات فرانک و آلن اسکات ساخته شده و در 23 اکتبر سال 2020 در نتفلیکس منتشر شده است. در ادامه به معرفی و نقد سریال The Queen’s Gambit خواهیم پرداخت.

آنیا تیلور-جوی (Anya Taylor-Joy) با بازی بی‌نظیر خود در نقش ” الیزابت هارمن ” یکی از محبوب‌ترین کارکترهای سریال‌های چند سال اخیر را در گامبی وزیر ( The Queen’s Gambit ) خلق کرده است. این سریال روایت دختری به نام بث را به تصویر می‌کشد که رویای قهرمانی در مسابقات شطرنج جهان را در سر دارد و در این میان با فراز و نشیب‌های فراوانی روبرو می‌شود.

خلاصه داستان سریال The Queen’s Gambit

سریال The Queen’s Gambit در یتیم خانه دختران شروع می‌شود. جایی که بث با ژولن (موسی اینگرام) که چند سال بزرگتر از اوست آشنا می‌شود.. هلن دردورف (کریستین زیدل) زنی است که یتیم خانه را اداره می‌کند. و آقای شیبل (بیل کمپ) سرایدار پرورشگاه است که اولین درس‌های شطرنج را به بت آموزش می‌دهد.. در دهه 1950 معمول بود که در یتیم خانه‌ها به صورت روزانه به بچه‌ها قرص‌های آرامبخش تجویز می‌شد و استفاده از این قرص‌ها برای بث به اعتیاد تبدیل می‌شود.. بث برخلاف سایر کودکان حاضر در آن خوابگاه انجام تکالیف روزانه شرکت در کلاس سرود های مذهبی و بازی با سایر کودکان جذابیت چندانی ندارد تنها چیزهایی که در آن مکان می‎‌تواند برای هارمن جذابیت ایجاد کند، قرص‌های سبز آرامبخش و صفحه‌ی شطرنج است.

آقای شیبل  قصد یاد دادن بازی به بث را ندارد، اما سماجت هارمن وتیزهوشی او شیبل را مجاب می‌کند که بازی را به او بیاموزد. الیزابت در ابتدا تنها با خیره شدن به صفحه‌ی شطرنج و نحوه‌ی به حرکت درآوردن مهره‌ها توسط آقای شیبل که بدون هیچ حریفی، با خود مشغول بازی شطرنج می‌شود، قوانین بازی را یاد می‌گیرد و با تاثیری که قرص‌های آرامبخش روی او می‌گذارد، دچار توهم شده و روی سقف آسایشگاه صفحه‌ی شطرنج را با مهره‌های بزرگ می‌بیند که با تکان دادن مهره‌ها در ذهنش، درست مثل آقای شیبل با خودش مشغول بازی می‌شود.

چند سال بعد بث توسط آلما ویتلی (ماریل هلر) و همسرش از لکسینگتون به سرپرسیتی پذیرفته می‌شود.. بث پس از فرزندخواندگی و در خانه جدید خود، در مسابقات شطرنج ثبت نام می‌کند.. او در بسیاری از بازی‌ها برنده می‌شود و سرانجام مورد توجه دیگران قرار می‌گیرد و با چندین نفر از جمله هری بلتیک (هری ملینگ) ، بنی واتس (توماس برودی-سنگستر) و تاونز (جیکوب فورچون-لوید) رابطه‌ی دوستانه برقرار می‌کند. در ادامه بردهای پی در پی الیزابت هارمن (بث) او را مشهورتر می‌کند، اما مشکلات و موانعی که بر سر راه او قرار می‌‌گیرد، باعث می‌شود او کنترل زندگی‌اش را از دست بدهد.

الیزابت هارمن کیست ؟

شاید با تماشای سریال The Queen’s Gambit این سوال برایتان بوجود آمده باشد که آیا شخصیت خاص و جذابی که در سریال دیده‌اید و تمامی ماجراهای این سریال برداشتی از واقعیت است ؟ یا بهتر است بپرسیم آیا الیزابت هارمن یک شخصیت واقعی است ؟ در واقع در سریال کوئینز گمبیت به قدری درام دقیق و درستی شکل گرفته که شاید هر بیننده‌‌ای در ابتدا با خود فکر کند که این سریال بر اساس یک داستان واقعی ساخته شده است. ویژگی‌های خاص شخصیتی الیزابت هارمن به قدری کار شده و درست از آب درآمده که به نظر می‌رسد فقط می‌تواند از یک زندگی واقعی الگو برداری شده باشد.. بگذارید صادقانه بگویم که خود من وقتی سریال گامبی وزیر را می‌دیدم، فکر می‌کردم که هارمن یک شخصیت واقعی است. اما بعد متوجه شدم که ” الیزابت هارمن ” تنها ساخته‌ی ذهن توویس است. گرچه خود بث خیالی است ، اما توویس از استعدادهای خارق العاده‌ی استاد بزرگان شطرنج جهان ، “بابی فیشر” ، “بوریس اسپاسکی” و “آناتولی کارپف” برای خلق این کاراکتر الهام گرفته است.

به خاطر دارم وقتی که دانش آموز سال اول راهنمایی بودم، در اولین جلسه‌ی زنگ ورزش، معلم ورزش از همه‌ی ما خواست که بین سه رشته‌ی فوتبال، پینگ پنگ و شطرنج، رشته ورزشی مورد علاقه‎ی خود را انتخاب کنیم و از آن پس در ساعات زنگ ورزش وقتمان را به بازی در رشته‌ی مورد علاقه‌مان بگذرانیم. من هم مثل اکثر دانش‌آموزان دیگر، فوتبال را انتخاب کردم. چند نفری هم پینگ پنگ را به عنوان ورزش مورد علاقه‌اشان انتخاب کردند اما هیچ‌کس سراغ شطرنج نرفت!

وقتی که مشغول تماشای اپیزودهای سریال‌ The Queen’s Gambit بودم، بعد از گذشت این همه سال تازه می‌فهمیدم که چرا هیچ‌کس شطرنج را انتخاب نکرد! بازی شطرنج، آن هم به شکل حرفه‌ای و نه از سر تفنن و تفریح، انتخاب شخصیت‌های بسیار خاص است. شاید در آن زمان نه من و نه هیچ کدام از همکلاسی‌هایم، آنقدر شخصیت خاص و منحصر به فردی نداشتیم که شطرنج را انتخاب کنیم. اما سریال ملکه شطرنج، پر از کاراکترهای خاص و آدم‌های منحصر به فرد است. تمام دوستان و رقبای الیزابت (بث) هارمن که در این سریال نقش‌های کلیدی را بازی می‌کنند، به خوبی توانسته‌اند شخصیت منحصر به فرد و خاص بازیکنان شطرنج را به نمایش بگذارد. البته باید در نظر داشت که تمامی آن‌ها به استثنایی بودن هارمن اعتقاد دارند. ملکه شطرنج، کودک نابغه‌ای که دنیا را تحت تاثیر قرار می‎دهد و نام خود را جزو یکی از اولین‌های تاریخ ثبت می‌کند، کسی نیست به جز “الیزابت هارمن” که تنها یک کارکتر خیالی است و پیش از این‌که در این سریال دیده شود، به قلم والتر توویس، به تصویر درآمده است.

نقد سریال The Queen’s Gambit

پیش از آن‌که سراغ نقد سریال The Queen’s Gambit برویم، بد نیست نگاهی به رمان معروف والتر توویس بیاندازیم. این رمان که در دهه‌ی 80 در آمریکا منتشر شده است، پیش از هر چیز دیگری به آرا و نظرات جنبش فمنیستی تکیه دارد. بث شخصیت اصلی رمان، همواره در تلاش برای رسسیدن به استقلال فردی است و این مهم‌ترین و کلیدی‌ترین نگرش نگارنده‌ی رمان است.

یکی از نکاتی که در نقد سریال The Queen’s Gambit باید به آن توجه داشت، تنوع لوکیشن‌های چشم‌نواز، لباس‌های فوق‌العاده زیبا و رنگ‌های دلرباست، که این سریال را به یکی از پر هزینه‌ترین آثار تولید شده توسط نتفلیکس تبدیل کرده است. هریک از اپیزود‌ها کیفیت تولید یک فیلم سینمایی را دارند و علاوه بر کارگردانی هوشمندانه و طراحی‌های بی‌نظیر روایت به شکلی پیش می‌رود که ژانرها و موضوعات مختلفی را در سریال می‌بینیم.

در نقد سریالل The Queen’s Gambit باید گفت، تنوع ژانر یا بهتر بگویم تنوع موضوعات در این سریال، هر نوع مخاطب با هر سلیقه‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سریال ملکه شطرنج در حالی که جذابیت و هیجان یک درام ورزشی را دارد، گاهاً با روایتی تراژیک مخاطبش را در احساسات غوطه‌ور می‌کند.. گاهی به دنباله‌ی یک حس عاطفی، یک ملودرام عاشقانه را رقم می‌زند و در کنار همه‌ی این‎ها، باید چاشنی سیاست را هم اضافه کنیم. کش مکش‌های هارمن (به عنوان یک شطرنج باز آمریکایی) با بورگف (استاد بزرگ شطرنج جهان) که یک روس است، اندیشه‌های فلسفی سیاسی این سریال را تقویت می‌کند و به شکلی زیرکانه، با عدم پذیرش هیچ‌گونه جنبه‌ی سیاسی و مذهبی از سوی بث، از آن‌ها فاصله می‌گیرد. سریال کوئینز گمبیت ( The Queen’s Gambit ) در عین حال که حال و هوای یک اتوبیوگرافی را به نمایش می‌گذارد، سعی می‌کند شکل و شمایل یک درام تاریخی را نیز حفظ کند و همه‌ی این‌ها در کنار پرداخت فوق‌العاده و ساخت جذاب، باعث می‌شود که مورد توجه هر مخاطبی با هر طیف سلیقه‌ای قرار بگیرد.

اما علاقه‌مندان به بازی شطرنج، حتما باید این سریال را ببیند. جالب است بدانید، در نگارش سناریوی این سریال، گری کسپاروف ، قهرمان اسبق شطرنج جهان و بروس پاندولفینی ، مربی شطرنج به عنوان مشاور حضور داشته و تک تک بازی‌ها و حرکاتی که در این سریال به نمایش گذاشته می‌شود، با دقت خاصی طراحی شده است.

اما اگر بخواهیم سریال گامبی وزیر (The Queen’s Gambit) را به شکلی تخصصی‌تر مورد نقد قرار دهیم، بد نیست به بررسی رویکرد روانکاوانه‌ی اثر داشته باشیم. علاوه بر تمام مشکلات ذهنی و روانی کاراکتر بث (مبارزه‌ی او برای ترک الکل و قرص‌های آرامبخش)، باید نگاه دقیق‌تری به شخصیت پردازی کاراکترهای وابسته به او داشته باشیم. در آخرین اپیزود سریال متوجه می‌شویم مادر بث که به نظر می‎رسید بر اثر سانحه‌ی تصادف جان خود را از دست داده، خودخواسته مرگ را انتخاب می‌کند و پا روی گاز گذاشته و شاخ به شاخ به ماشین روبرویی می‌زند. یکی دیگر از کاراکترهایی که از اهمیت زیادی در این سریال برخوردار است، کاراکتر آلما ویتلی است که سرپرستی بث را به عهده می‌گیرد. مادر ناتنی هارمن نیز درست شبیه به مادرش، با مشکلات روحی و روانی بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند و پس از این که همسرش  لکسینگتون خانه را ترک می‌کند و او را تنها می‌گذارد دچار افسردگی حادی شده که در نهایت نمی‌تواند به آن غلبه کند و مرگ زود هنگامی را برای او رقم می‌زند.

 حالا می‌توانیم تاثیر روانکاوانه‌ای که الیزابت هارمن برای مبارزه با ترک الکل و قرص‌های آرامبخش دارد را با نگاهی دقیق‌تر ببینیم. او نیز مثل مادر واقعی و مادر ناتنی‌اش دارای ذهن آشفته و بیماری‌های روحی فراوانی است. اما شاید نقد تنها از نگاه روانکاوانه نتواند درون‌مایه‌ی اصلی اثر را نمایان کند. اما بهترین نقدی که می‌توان به سریال ملکه شطرنج (The Queen’s Gambit) داشت، نگاه نقادانه بر اساس نظریه‌های فمنیستی است. بث به عنوان یک دختر یتیم که در طول سریال، نهایتا موفق می‌شود کنترل زندگی خود را به دست بگیرد و به استقلال فردی خود برسد، نمونه‌ای ایده‌آل از کاراکتری است که در نظریه‌های فمینیستی تصویر شده است.

نظر منتقدان مشهور جهان در نقد سریال The Queen’s Gambit

دارن فرانیچ از مجله Entertainment Weekly به این سریال نمره‌ی خوبی داد و در نقد سریال گامبی وزیر The Queen’s Gambit در مورد بازی آنیا تیلور-جوی گفت :

آنیا تیلور-جوی در لحظاتی که آرام است، پلک‌هایش را باریک می‌کند و به راحتی حریف را از بین می‌برد. اما تمام بدن او وقتی بازی بر خلاف میلش باشد، ناامیدی عصبانیت را به تصویر می‌کشد

آلان اسپینوال در مجله‌ی Rolling Stone در نقد سریال کوئینز گمبیت The Queen’s Gambit می‌گوید:

یک پروژه‌ی زیبا از نظر بصری با چندین نمایش عالی ، همه در خدمت داستانی است که مدت‌ها قبل از پایان آن قابل پیش‌بینی است.

کارولین فرامکه از ورایتی در نقد سریال The Queen’s Gambit می‌گوید:

Queen’s Gambit موفق می شود بازی و بازیکنانش را به لطف داستان سرایی هوشمندانه شخصی سازی کند. آنیا تیلور-جوی ، بازیگر نقش اصلی، آنقدر مغناطیسی است که وقتی به لنز دوربین خیره می‌شود ، درخشش خیره کننده‌اش برای هر بیننده‌ای یک تهدید به حساب می‌آید.

نقدهای بیشتر بخون…!

• نقد سریال Unorthodox (غیر مومن)
• نقد سریال دارک Dark