نقد فیلم 964 Pinocchio (پینوکیو 964) به کارگردانی شوزین فوکویی-هنریست

پینوکیو 964 به کارگردانی «شوزین فوکویی» یک فیلم زیرزمینی سایبر پانک ژاپنی است که در سال 1991 ساخته شد. «سایبر پانک» سبکی از زیر ژانرهای علمی-تخیلی است که آینده‌ای دیستوپیایی را به تصویر می‌کشد. دنیایی که در آن انسان‌ها بی‌هویت هستند و حکم کالاهای مصرفی را دارند. البته قبل از نقد فیلم 964 Pinocchio یا همان پینوکیو فوکویی، باید به این نکته اشاره کنم که بین سایبر پانک ژاپنی و غربی تفاوت وجود دارد. سایبر پانک غربی ریشه در ادبیات علمی-تخیلی موج نو دارد؛ اما سایبر پانک ژاپنی بیشتر به فرهنگ موسیقی زیرزمینی ژاپنی نزدیک است.

پینوکیو 946 یک سایبرپانک موفق ژاپنی

داستان فیلم درباره یک برده جنسی سایبورگ (ترکیبی از اجزای انسانی و مکانیکی) است که به دلیل ناتوانی در حفظ نعوظ، توسط صاحبانش بیرون انداخته می‌شود. او با دختری به نام «هیمیکو» آشنا می‌شود که مشکلات روانی دارد. در این حین، شرکت سازنده پینوکیو 964 به دنبال او می‌گردند؛ زیرا معتقدند عموم مردم نباید از وجود محصولاتشان باخبر شوند. برده‌هایی که به جهت لذت‌های شهوانی، به زنان سن بالای پول‌دار فروخته می‌شوند. فوکویی قبل از ساخت این اثر، سه فیلم کوتاه و یک فیلم بلند اکشن ساخته بود و جالب‌تر اینکه در پروسه ساخت فیلم مشابهی به اسم تتسوئو: مرد آهنین (1989) به‌عنوان دستیار کارگردان، با «شینیا تسوکاموتو» همکاری داشته است. فیلمی که به شکل انکارناپذیری بر پینوکیو 964 تأثیرگذار بوده است. طرح داستانی در این فیلم هم مانند تتسوئو، اهمیت چندانی ندارد.

فیلم 964 Pinocchio پینوکیو به کارگردانی شیزون فوکویی

در واقع برای فوکویی، ساخت یک فیلم سرگرم‌کننده با داستانی منطقی و منسجم، هیچ معنایی نداشت و او بیشتر به دنبال تحت‌فشار قراردادن مخاطب با استفاده از فریادهای سرسام‌آور و لحظات منزجرکننده‌ای بود که تحمل آن، حتی برای طرف‌داران فیلم می‌تواند مشکل باشد؛ همین ویژگی‌های منحصربه‌فرد است که فیلم 964 Pinocchio (پینوکیو 964) را به تجربه‌ای فراموش‌نشدنی تبدیل می‌کند که نمی‌توانید بعد از تماشایش آن را به‌راحتی فراموش کنید. یکی از دلایل آن هم موسیقی متن و جلوه‌های صوتی است که در فیلم به شکل هوشمندانه‌ای استفاده شده است. فوکویی خودش مسئولیت تدوین را بر عهده داشت و تصاویر و جلوه‌های صوتی را به شکلی در کنار هم قرارداد که مخاطب را وادار می‌کند تا پا به دنیای جنون‌آمیز فیلم بگذارد و بیننده‌ای منفعل نباشد. پینوکیو 964 از نظر بصری، فیلمی دارای ظرافت نیست و هدف سازندگان هم نبوده است؛ اما نوع فیلم‌برداری آن حساب‌شده است؛ به‌خصوص که بودجه ساخت فیلم به‌شدت محدود بود و کل بازیگران فیلم به پانزده نفر نمی‌رسیدند!

به‌همین‌منظور، فوکویی برای تکمیل و سرعت‌بخشیدن به روند ساخت، به فیلم‌سازی به سبک چریکی روی آورد. بیشتر سکانس‌های فیلم، بدون اطلاع قبلی به عابران فیلم‌برداری شد و واکنش‌های مردم کاملاً واقعی است و کل ضبط و آماده‌سازی فیلم در طی شش ماه صورت گرفت. در بیشتر صحنه‌ها دوربین ثابت است و برخی از صحنه‌ها هم با دوربین روی دست فیلم‌برداری شده. همچنین بازی‌های درخشان و بسیار تأثیرگذار «حاجی سوزوکی» در نقش پینوکیو و «اون چِن» در نقش هیمیکو، از دیگر ویژگی‌های مثبت فیلم است. گفته می‌شود اون چن قبل از اینکه نقش هیمیکو را به دست بیاورد، جزء عوامل پشت‌صحنه بوده و قرار نبود که در فیلم بازی کند؛ اما در نهایت این نقش به او می‌رسد و تنها فیلمی است که کارنامه‌ی هنری‌اش به‌‌عنوان بازیگر در آن حضور دارد. هیمیکو (اون چِن) دختر بی کس‌وکاری است که مثل پینوکیو، حافظه‌اش را ازدست‌داده و برای اینکه در خیابان‌های توکیو گم نشود، روی نقشه‌ای کاغذی علامت‌گذاری می‌کند.

گذشته او بسیار مبهم است، اما به نظر می‌رسد نوعی ارتباط بین هیمیکو و پینوکیو 964 وجود دارد و برخورد آن‌ها با هم تصادفی نیست. او پینوکیو را که در خیابان سرگردان بود به محل سکونت خودش می‌برد؛ به او حرف‌زدن یاد می‌دهد؛ تر و خشکش می‌کند؛ حتی با او وارد رابطه جنسی می‌شود. مسئله‌ای که فیلم را عجیب‌تر می‌کند، سکانسی است که جرقه‌اش در آلونک کثیف و شلخته هیمیکو زده می‌شود. پینوکیو درحالی‌که به خود می‌پیچد، تصاویری از گذشته‌اش را به یاد می‌آورد. عجیب‌تر آنکه این اتفاق برای هیمیکو نیز رخ می‌دهد. هر دوی آن‌ها دچار حالتی جنون‌آمیز و هیستریک می‌شوند؛ اما اینکه چرا این اتفاق به‌صورت هم‌زمان رخ می‌دهد مشخص نیست.

او در ابتدا رفتار صلح‌آمیزی با پینوکیو دارد؛ اما وقتی شروع به فروپاشی عصبی می‌کند، از هیچ کاری برای آزار و اذیت و شکنجه‌دادن پینوکیو روی‌گردان نیست. شوزین فوکویی از توضیح‌دادن بسیاری از لحظات این‌چنینی که در فیلم مشاهده می‌کنیم طفره می‌رود و نتیجه را به خود مخاطب واگذار می‌کند. در یکی دیگر از سکانس‌های نفس‌گیر و پر سروصدا، هیمیکو در حالتی جنون‌آمیز در محوطه قطار شهری راه می‌رود و دست‌هایش را به‌صورت دورانی تکان می‌دهد. صدای سرعت گرفتن قطار با حرکت دست‌های او هماهنگ می‌شود و نوعی ارتباط معنایی را به وجود می‌آورد. برای درک بهتر ویدئوی زیر را مشاهده کنید.

این سکانس، تبحر فوکویی در استفاده از جلوه‌های صوتی را نشان می‌دهد. بعد از قطع‌شدن صدا، هیمیکو در تپه‌ای از استفراغ زردرنگی که بالا آورده است می‌غلتد. این سکانس در واقع ادای دین زیرکانه‌ای به فیلم «تسخیر» ساخته «آندژی ژووافسکی» است. اما این تازه شروع دیوانگی و ازهم‌گسیختگی جسمی و روانی است. حدود چهل دقیقه پایانی، فیلم با بمبارانی از تصاویر تنش‌زا و صداهای آزاردهنده، بیننده را رها نمی‌کند. به‌خصوص زمانی که پینوکیو حافظه‌اش را به دست آورده و غل‌وزنجیر شده، به‌سرعت و بدون هیچ وقفه‌ای در حال دویدن است تا از سازندگانش به‌خاطر کاری که با او کردند، انتقام بگیرد. در این لحظه ظاهر او دست‌کمی از نسخه ژاپنی جوکر ندارد!

همچنین در رفتار شخصیت‌های فیلم، به جزء دیوانگی و جنون، نشانه‌هایی از ساده‌لوحی و طنز نیز دیده می‌شود. از حالت‌های چهره چندش‌آورشان گرفته تا جروبحث‌هایی که به حماقت و پوچی زندگی آن‌ها اشاره دارد و این نکته را یادآور می‌شود که تکنولوژی و پیشرفت‌های بشر، می‌تواند تا چه اندازه بی‌معنی و تخریب‌کننده باشد.

همان‌طور که در پاراگراف اول گفته شد فیلم 964 Pinocchio یا همان پینوکیو فوکویی، وامدار «تتسوئو» اثر آوانگارد دیگری است که در آن مردی رفته‌رفته اجزای بدنش تبدیل به فلز می‌شود. در هر دو فیلم مسئله دگردیسی‌های هیولایی و غیر قابل درک، در یک محیط صنعتی زده وجود دارد؛ و این سوال به میان آورده می‌شود که آیا در صورت ترکیب‌شدن اجزای بدن انسان با سازه‌های مصنوعی و رباتیک، هنوز می‌شود ذره‌ای از هویت و احساسات واقعی انسانی را پیدا کرد؟ مسئله‌ای که پینوکیو 964 آن را مطرح می‌کند؛ اما جواب آن را به خود مخاطب واگذار می‌کند. برخی از صحنه‌های پینوکیو، دقیقا شبیه به فیلم «تتسوئو:مرد آهنین» فیلم‌برداری شده است.

فیلمی که در ادامه 964 Pinocchio ساخته شد

در سال 1996 شوزین فوکویی، فیلم سایبرپانک دیگری به نام «عاشق لاستیک» ساخت که از آن به‌عنوان دنباله‌ای بر پینوکیو 964 یاد می‌شود. هر چند به نظر من، این فیلم هیچ‌گاه به جایگاه ویژه پینوکیو نخواهد رسید. پینوکیو اثر کالتی است که در زمان خود به درستی درک نشد و متأسفانه همچنان در بسیاری از محافل سینمایی ناشناخته مانده است. فیلمی که بیشتر به آثار سینمایی اکسپریمنتال نزدیک می‌شود و خلاف جریان اصلی سینما حرکت می‌کند. ساخته شوزین فوکویی، پتانسیل بیشتری را به آثار هم‌رده خودش اضافه کرد و تولید آن باتوجه‌به بودجه کم و عدم استفاده از جلوه‌های ویژه، واقعاً یک چالش سخت بوده که سازندگان به‌خوبی از پس آن بر آمدند.

کلام پایانی

در پایان باید اضافه کنم که تماشای این فیلم نه محال، اما مشکل است و به‌احتمال زیاد بعد از تماشای بدون وقفه آن، احساس می‌کنید که به مغزتان فشار آمده است؛ بنابراین به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند برای هر مخاطبی مناسب و جذاب باشد. با این حال، تماشای فیلم 964 Pinocchio که با نام پینوکیو فوکویی نیز شناخته می‎‌شود، برای طرف‌داران فیلم‌های خاص و آوانگارد جذاب و دلنشین خواهد بود.