مهران رنجبر را عموما به عنوان بازیگر می‌شناسند. بازی‌های او در سریال‌های تلوزیونی “آوای باران”، “نون و ریحون”، “پنج کیلومتر تا بهشت” و حضورش در آیتم‌های نمایشی مجموعه‌ی “دورهمی” را همه به یاد دارند. اما چهره‌ی دیگر مهران رنجبر در قامت یک نویسنده و کارگردان تئاتر را کمتر کسی می‌شناسد. مجموعه نمایش‌های به تحریر درآمده در سال‌های اخیر توسط مهران رنجبر، به تازگی به همت “انتشارات نودا” تحت عنوان “پرتره 1 ” به چاپ رسیده و همین مساله بهانه‌ای شد برای نگارش این مطلب و پرداخت بیشتر به شخصیت مهران رنجبر در دنیای تئاتر.
مهران رنجبر پیش از چاپ اولین کتابش نمایشنامههای زیادی را روی صحنه برده است. نمایشنامههای “کافه فرانسه”، “ریچارد سوم” و “مجلس اشیا” از جمله نمایشنامههای چاپ نشده‌ی مهران رنجبر است که پیش از این به کارگردانی خودش روی صحنه رفته‌اند. اما سال 97، جهش بزرگی در کارنامه‌ی هنری آثار مکتوب مهران رنجبر بود. او اولین پرتره‌اش با نام “استیو جابز” را در این سال نوشت و پس از آن، انگار خط تازه‌ای پیدا کرده و در امتداد آن، حرکت سعودی خود را ادامه داد. “کریم‌لوژی” و “مارلون براندو” دیگر نمایشنامههای او بود که هر دو در سال گذشته روی صحنه رفت و حالا هر سه نمایشنامه در کتابی به نام “پرتره1” منتشر شده است.
” مرگ اندیشی ” مولفه‌ی اصلی پرتره‌های مهران رنجبر
کتاب پرتره ۱ شامل سه نمایشنامه است که هر کدام، معرف یک شخصیت برجسته است. «استیو جابز» ، «مارلون براندو» و «کریم شیره‌ای» تلخک ناصرالدین شاه در دوره‌ی قاجار. این‌طور به نظر می‌رسد که مهران رنجبر، خط و مشی مشخصی در انتخاب کاراکترهایی که پرتره‌ی دراماتیک زندگی آنها را به تحریر در می‌آورد ندارد. البته این به خودی خود باعث جذابیت بیشتر آثار او می‌شود. در واقع مخاطب آثار او نمی‌تواند به هیچ وجه پیش‌بینی کند که پرتره‌ی بعدی برگرفته از زندگی کیست. یک شخصیت ایرانی یا غیر ایرانی؟ یک شخصیت سیاسی یا یک آرتیست؟
شاید در نگاه اول مخاطب با خود فکر کند که تکلیف رنجبر با خودش مشخص نیست. مارلون براندو کجا و کریم شیره‌ای کجا؟ این‌ها چه ربطی به هم دارند؟ اما با مطالعه‌ی مجموعه آثار او درمی‌یابید که تمامی این آثار دارای ویژگی‌های مشخصی است که برگرفته از دغدغه‌های مولف است. “فصل مشترک قهرمان‌ها”، عنوان پیش درآمدی است که به قلم شهرام کرمی در ابتدای این کتاب آمده است و در آن، کرمی عنوان می‌کند که ترس و تنهایی فصل مشترک این نمایشنامه‌هاست. ترس و تنهایی برآمده از زندگی مدرن که به هیچ‌کس، حتی استیو جابز و یا مارلون براندو، رحم نمی‌کند . اما آن‌چه یادآور این ترس و تنهایی است، چیزی نیست جز مرگ. در واقع فصل مشترک تمامی این آثار “مرگ اندیشی” است.
اندیشیدن در باب مرگ، به گفته‌ی هایدگر فیلسوف بزرگ آلمانی، نیرویی برای گسست از پوچی روزمرگی و معناداری زندگی به شمار می‌رود. درک هر چه بهتر رنجش‌های زندگی به کیفیت زندگی کمک می‌کند و شناخت انسان از خود به عنوان موجودی تنها، تصویر روشن‌تری از ماهیت زندگی را برایمان آشکار می‌کند. از دیدگاه هایدگر، زندگی معنادار لازمه‌ی هستی اصیل است که در آن، انسان به دلیل ترس از مرگ و برای رهایی از دلهره ناشی از ترس از مرگ، به زندگی معنا می‌بخشد. همین ذهنیت شاید شاکله‌ی تمامی پرتره‌های مهران رنجبر است.
” استیو جابز ” و ” مارلون براندو”
در دو نمایشنامه‌ی “استیو جابز” و “مارلون براندو”، هر دوی این کاراکترها درگیر کابوسی وحشتناک شده که آنها را به سوی مرگ هدایت می‌کند. در واقع این پرتره‌ها در قالبی دراماتیک، واپسین لحظه‌های زندگی این کارکترها را به تصویر می‌کشد که تمامی کارکترهای تاثیر گذار در زندگی آنها، در این کابوس به ملاقات آنها آمده‌اند. اما در نهایت انسان تنها زاده شده و تنها به کام مرگ کشیده خواهد شد.
“استیو جابز” و “مارلون براندو” هر یک به تنهایی جزو نوابغ عصر حاضر به شمار می‌آیند. استیو جابز با خلق مک و راه‌اندازی کمپانی اپل، توانست نام خود را در تاریخ جاودانه کند و مارلون براندو، با بازی‌های درخشانش در شاخص‌ترین فیلم‌های سینمایی قرن 21. اما مسیر زندگی، جاده‌ی یک‌طرفه‌ایست که در آخرین پیچ جاده و پیش از سقوط به دره‌ی مرگ، می‌فهمیم که تنها رنج و اندوه همسفران حقیقی ما در زندگی بوده‌اند و این قاعده‌ایست که هیچ کس، حتی شاخص‌ترین چهره‌های تاریخ نیز از آن مسثثنا نیستند.
هستی رنج است! زایش رنج است! پیری رنج است! بیماری رنج است! غم و اندوه رنج است! پیوند با آن‌چه نادلخواه است رنج است! دوری از آن‌چه دلخواه است رنج است! و خلاصه این‌که دل بستن رنج‌آور است!
بخشی از نمایشنامه استیو جابز
منولوگ ” کریم لوژی “
“کریم‌لوژی” در میان دو نمایشنامه‌ی دیگر کمی متفاوت است. پرداخت به زندگی کریم شیره‌ای، تلخک دربار ناصرالدین شاه، قطعا تفاوت‌های زیادی با زندگی استیو جابز و مارلون براندو دارد. این نمایشنامه که یک منولوگ در هم آمیخته با شعرهای مجید رحمتی است، داستان کریم شیره‌ای را روایت می‌کند که تنها و سرگردان، به دنبال قبر خود می‌گردد. در این نمایشنامه نیز ماهیت اصلی دغدغه‌مندی مهران رنجبر که همان “مرگ اندیشی” است حفظ شده است. در این منولوگ با پرداخت به زندگی یک شخصیت ایرانی، قلم مهران رنجبر به نثری متفاوت چرخیده و شیرینی‌های زبان فارسی بیشتر به چشم می‌آید. تلاش نویسنده برای مطابقت زبان با تاریخ قجری ایران و در عین حال مطابقت آن با زبان عامیانه‌ی حال حاضر، ترکیبی یک‌دست را به وجود آورده که قطعا از خواندن نثر زیبای آن لذت خواهید برد.
آدمها دو دسته‌ان…یا شاهن یا آدم! آدم که باشی یا خونه داری یا خونه نداری، آدم بی خونه مثل مرد بی تنبون می‌مونه، آدم تا زنده است باید ازدهنش آتیش در بیاد وقتی هم که مرد از گورش!
بخشی از نمایشنامه کریم لوژی
کلام آخر
در جامعه‌ای که شاخص سرانه مطالعه روز به روز در حال کم شدن است، چاپ یک مجموعه‌ی ارزشمند لطف بزرگی است. در این بازار کساد نشر، کمتر کسی با این ظرافت و دقت برای چاپ کتابش به زحمت می‌افتد. اما وسواس مهران رنجبر برای انتشار اولین کتابش، نتیجه داده. همه چیز، از طراحی جلد گرفته تا ویراست و صفحه آرایی، درست و به جاست. طراحی جلد این کتاب توسط “مهدی دوایی” یکی از تصویرگران خلاق حال حاضر، زیبایی چشم‌گیری به کتاب بخشیده است. انتشارات نودا نیز با شبکه‌ی گسترده‌ی پخش خود حق مطلب را به جا آورده است.
پس از تعطیلی مراکز فرهنگی و هنری به دلیل پیشگیری از شیوع ویروس کرونا، علاقه‌مندان به تئاتر و تمامی اهالی فرهنگ و هنر، در یک انزوای ناخواسته فرو رفته و شاید مطالعه‌ی پرتره 1 به قلم مهران رنجبر در این ایام، برای این دسته از عزیزان لذت وافری را به همراه داشته باشد. لازم به ذکر است که در ایام پسا کرونا، انتشارات نودا با چاپ این کتاب پیش قدم شده و طلسم تعطیلی بازار نشر را شکسته و این اولین نمایشنامه‌ایست که پس از ماه‌ها تعطیلی به چاپ رسیده است. علاقه‌مندان می‌توانند این کتاب را از سایت انتشارات نودا به صورت آنلاین خریداری کنند و یا با مراجعه به مراکز شهر کتاب و کتاب فروشی‌های معتبر سراسر کشور، به صورت حضوری این مجموعه را خریداری کنند.
نظرات کاربران