25 اثر ادبیات پست مدرن جهان و ایران که باید قبل از مرگ بخوانید!

پست مدرنیسم یکی از این کلماتی است که در بین هنرمندان به اصطلاحی روزمره تبدیل شده‌است. کافی است به این فکر کنید که چند بار فیلم یا کتابی را دیده‌اید که با “پست مدرن” توصیف شود. واقعیت این است که پست مدرنیسم بخشی از زندگی ما شده‌است. بسیاری بر این باورند که ادبیات پست مدرن جدیدترین و به روز‌ترین نوع ادبی در جهان است.

سبک ادبی پست مدرن نوعی ادبیات است که با استفاده از استعاره، روایت غیرقابل اعتماد، خود انعکاس‌پذیری (self-reflexivity) و بینامتنی‌بودن (intertextuality) مشخص می‌شود. مضمون این سبک غالباً مباحث تاریخی و سیاسی را شامل می‌شود. این سبک از ادبیات پست مدرن آمریکا از طریق نوشته‌های نویسندگان پست مدرن جهان چون Kurt Vonnegut ، Thomas Pchchon و John Barth پدید آمد.

در این مقاله به مهم‌ترین سوالات پیرامون مکتب پست مدرنیسم در ادبیات شامل چیستی، ویژگی‌ها، نویسندگان و آثار برجسته جهان و ایران و پسامدرنیسم در ادبیات پست مدرن داستانی ایران خواهیم پرداخت.

پست مدرن به زبان ساده

پست مدرنیسم می گوید که هیچ حقیقت واقعی وجود ندارد که مردم بدانند. می‌گوید دانش همیشه ساخته می‌شود یا اختراع می‌شود و کشف نمی‌شود. از آنجا که دانش توسط مردم ساخته شده‌است، فرد نمی‌تواند چیزی را با قاطعیت بداند. همه ایده‌ها و واقعیت‌ها به جای “شناخته شده” باور شده‌اند. ممکن است نوعی حقیقت نهایی وجود داشته باشد یا نباشد، اما ما نمی‌توانیم آن را بشناسیم.

ادبیات پست مدرن چیست؟

تعریف پارامترهای ادبیات پست مدرن کاری دشوار است. در وهله اول به دلیل این‌که توافق کلی درباره ویژگی‌های متن پست‌مدرن وجود ندارد. از زاویه دیگر به دلیل یک‌سری تناقض‌ها در جنبش پست مدرن تعریف دقیقی به دست نیامده‌است.

به نظر می رسد تناقض یا پارادوکس كلمه‌ای مؤثر هنگام تعریف ادبیات پست مدرن است. همان‌طور كه ​​باری لوئیس (Barry Lewis) در تفسیر دیدگاه‌های لیندا هاتچون (Linda Hutcheon) در مقاله خود با عنوان “پست مدرنیسم و ​​داستان” اظهار داشت، آثار ادبی پسامدرن به طور هم‌زمان معنا و عرف را مورد تمسخر یا انتقاد قرار می‌دهند.

اگرچه نظرات مشترکی پیرامون فضای آثار ادبیات پست مدرن وجود ندارد اما ویژگی‌ های برشمرده شده بر ادبیات پست مدرن به اختصار شامل موارد زیر است:

• طنز و بازی‌گوشی راوی یا شخصیت‌ها
• فضای بین متنی و روایت غیر خطی
• ساختگی و غیرواقعی بودن
• استعاره تاریخ‌نگاری
• Poioumena (پویومنا؛ یک نوع خاص از استعاره که داستان در مورد روند خلقت است)
• اعوجاج موقتی
• رئالیسم جادویی
• فراواقعی بودن (هایپررئالیتی)
• پارانویا
• حداکثرگرایی یا ماکزیمالیسم
• حداقل گرایی یا مینیمالیسم

با توجه به اینکه جنبش پست مدرن بی‌ثباتی و شک و تردید را به عنوان صفات اصلی دربرگرفته است، چگونه ما حتی می‌توانیم درک کنیم که چه ادبیاتی را می‌توان یا نمی‌توان به عنوان پسامدرن قلمداد کرد؟ پسامدرنیسم با شک و تردید و طرد، به ویژه نفی پیشرفت فرهنگی و حتی بیشتر از آن، اجرای نظریه‌های جهانی‌سازی توصیف می شود.

پست مدرنیسم در رمان؛ معرفی 15 رمان برتر ادبیات پست مدرن جهان

با توجه به توضیحات ارایه شده تقسیم‌بندی دقیق آثار ادبی پست مدرن کاری دشوار است. اما بر اساس برخی ویژگی‌های مشترک و خرد جمعی بسیاری از صاحب‌نظران جهان آثار زیر را به صورت قطعی در زمره بهترین  رمان ها و داستان های نویسندگان پست مدرن جهان قرار داده‌اند:

1- رمان شوخی بی‌پایان Infinite Jest اثر دیوید فاستر والاس

شوخی بی‌پایان (Infinite Jest) رمانی از دیوید فاستر والاس است که در سال ۱۹۹۶ منتشر شد. والاس در این رمان که در سن 33 سالگی منتشرکرد، نهایت دقت را به کار می‌برد تا میل مفرط و رسوب‌کرده به مصرف‌گرایی در جامعه آمریکایی و اعتیادی که به بارمی‌آورد را نشان دهد. عادتی که فرد را به انزوای عمیق در جوامع سرمایه‌داری می‌کشاند.

وقتی به جهان و تکنولوژی در حال پیشرفتش که به سرعت برق به پیش می‌رود، با اشرافی فوق‌العاده نگاه می‌کند، افتخارآمیز ظاهر می‌شود. والاس تصور می‌کند سه کشور ایالات متحده، کانادا و مکزیک زیر سلطه سازمانی به نام «حکومت شمال بزرگ» اداره می‌شوند، جایی که مصرف‌گرایی سرمایه‌داری و نه زمان معیار سنجش وقت است. جایی که جهان با ریتم سال‌ها روبه جلو نمی‌رود بلکه با حرکت مارک‌ها و تولیدات تجاری. به دست مجسمه آزادی در ورودی نیویورک هم بیلبرد تبلیغاتی غول پیکری می‌نشاند به جای شعله معروف.
وقتی رمان شوخی بی پایان منتشرشد، والاس دراوج شهرت بود و میان بزرگ‌ترین منتقدین، مهم‌ترین ادیب امریکایی بین هم‌نسلانش محسوب می‌شد.

2- رمان رنگین کمان جاذبه Gravity Rainbow اثر توماس پینچن

این رمان توسط بسیاری از محققان به عنوان بزرگ‌ترین رمان آمریکایی پس از پایان جنگ جهانی دوم شناخته می‌شود و اغلب به عنوان رمان پست مدرن در نظر گرفته می‌شود. این روایت طولانی، پیچیده و با شخصیت‌های بزرگ، در ابتدا در پایان جنگ جهانی دوم در اروپا قرار دارد و مراکز طراحی، تولید و ارسال موشک های V-2 توسط ارتش آلمان است. به طور خاص، شامل تلاش‌های انجام شده توسط چندین شخصیت برای کشف راز دستگاه اسرارآمیز به نام “شوارتزورات” (“دستگاه سیاه”) است که قرار است با شماره سریال “00000” در یک موشک نصب شود.

بسیاری از واقعیت‌های این رمان مبتنی بر اسناد فنی مربوط به موشک‌های V-2 است. معادلات موجود در متن صحیح و واقعی است. منابع مربوط به آثار پاولوف، اووسفنسکی و یونگ بر اساس تحقیقات پینچون است. فرمان شلیک به زبان آلمانی که در انتهای رمان ذکر می شود نیز بر اساس واقعیت است و احتمالا برگرفته از گزارش فنی تهیه شده توسط عملیات Backfire است.

3- رمان سلاخ‌خانهٔ شمارهٔ پنج اثر کرت وانه گت

«سلاخ خانه شماره پنج» یک رمان علمی تخیلی و ضد‌جنگ است که توسط « کرت وانه گت » نوشته شده است. این رمان پست مدرن یکی از مشهورترین آثار این سبک ادبی محسوب می‌شود که داستان آن مربوطه به جنگ جهانی دوم و روایت‌کننده ماجرای سربازی آمریکایی و سفرهای عجیب او در زمان است. یکی از مهم‌ترین اتفاقات رمان، بمباران «درسدن» است، که این خود بر اساس تجربه «وانه گت» و حضورش در آن زمان است.

4- رمان خانه برگ ها House of Leaves اثر مارک ز. دانیلویسکی

رمان House of Leaves  خانه برگ ها، اولین رمان نویسنده آمریکایی مارک ز. دانیلویسکی (Mark Z. Danielewski) است که در مارس 2000 توسط Pantheon Books منتشر شد. این رمان پرفروش تاکنون به چند زبان ترجمه شده است.

قالب و ساختار رمان پست مدرن خانه برگ ها غیر متعارف با طرح‌بندی و سبک غیر‌معمول صفحه‌بندی است که آن را به عنوان نمونه‌ای از ادبیات ergodic تبدیل می‌کند. این سبک شامل پاورقی‌های فراوان است  که بسیاری از این پاورقی‌ها مراجعه به کتاب‌های داستانی، فیلم ها یا مقاله ها هستند. در مقابل، برخی از صفحات فقط چند کلمه یا سطر متن دارند که به روش‌های عجیب و غریب برای بازنمایی وقایع موجود در داستان تنظیم شده‌اند و اغلب جلوه‌ای آگورافوبیک (agoraphobic) و کلاستروفوبیک (claustrophobic) ایجاد می‌کنند. در نقاطی، کتاب باید چرخانده‌شود تا خوانده‌شود. این رمان هم‌چنین برای راویان متعدد خود، که به طرز پیچیده و گسسته‌ای با یکدیگر تعامل دارند، متمایز است.

5- رمان Catch-22 یا شکار-22 اثر جوزف هلر

Catch-22 یک رمان جنگی طنز توسط نویسنده آمریکایی جوزف هلر است. او نوشتن آن را در سال 1953 شروع کرد. این رمان برای اولین بار در سال 1961 منتشر شد. غالباً به عنوان یکی از مهم‌ترین رمان@های قرن بیستم ذکر شده است ، این رمان از یک روایت غیر‌انسان‌شناس سوم‌شخص متمایز استفاده می‌کند و وقایع را از دید شخصیت‌های مختلف توصیف می‌کند. داستان‌های جداگانه از توالی خارج هستند بنابراین توالی زمانی به همراه طرح داستان توسعه می‌یابد.

6- رمان اولیس Ulysses اثر جیمز جویس

اولیس یا یولسیز نام رمان معروف جیمز جویس نویسندهٔ ایرلندی است که از شاهکارهای ادبیات مدرن به‌شمار می‌رود. تمام وقایع رمان اولیس در یک روز رخ می‌دهند. این کتاب که سومین اثر جیمز جویس است در سال ۱۹۲۲ در پاریس منتشر شد.

جویس در ابتدا این کتاب را به صورت داستانی کوتاه منتشر کرد که بخشی از مجموعهٔ دوبلینی‌ها بود و آن را یک روز از عمر آقای بلوم در وین نام نهاده بود؛ ولی مدتی بعد با آمیختن یکی از شخصیت‌های کتاب سیمای مرد هنرمند در جوانی به نام استیون ددالوس با آقای بلوم کتاب اولیس را نوشت. داستان اولیس ریشه در اساطیر یونانی و به خصوص اودیسهٔ هومر، شکسپیر، عهد عتیق و عهد جدید دارد.

7- رمان زن ستوان فرانسوی The French Lieutenant’s Woman اثر جان فاولز

زن ستوان فرانسوی یک رمان داستانی تاریخی پست مدرن در سال 1969 توسط جان فاولز است. این سومین رمان منتشرشده این نویسنده پس از آثار جمع آوری (1963) و مجله (1965) بود.

راوی در اواسط قرن نوزدهم، شخصیت اصلی این رمان را به عنوان سارا وودروف، زن صاحب نام، که به عنوان “تراژدی” و بعضا “فاحشه ستوان فرانسوی” شناخته می‌شود معرفی می‌کند. او در شهر ساحلی لیم رجیس به عنوان یک زن ننگین زندگی می‌کند که ظاهراً توسط افسر یک کشتی فرانسوی به نام وارگوینس که به فرانسه برگشته و متاهل شده بود، رها شده است. او برخی از اوقات فراغت محدود خود را در Cobb، یک اسکله سنگی که در آن به دریا خیره شده است می‌گذراند.

8- رمان صد سال تنهای One Hundred Years of Solitude اثر گابریل گارسیا مارکز

کتاب «صد سال تنهایی» اثر گابریل گارسیا مارکز را چند مترجم به فارسی برگردانده‌اند. گابریل گارسیا مارکز به خاطر این کتاب موفق به کسب نوبل ادبی شده است. او در «صد سال تنهایی» سبکی نو را بنیان نهاد. مارکز در عین واقع‌گرایی و واقع نمایی، عناصر شگفت انگیز دنیای اسطوره و تخیل را به عقاید خاص مردم پیوند داد و اثری متفاوت با دنیای واقعیت یا تخیلِ محض ساخت، این سبک را در اصطلاح رئالیسم جادویی می‌گویند.

رمان «صد سال تنهایی» در سال 1965 در شمارگان هشت هزار نسخه و به زبان اسپانیایی در آرژانتین به چاپ رسید که همه نسخه‌های آن در هفتة اول فروخته شد. بعد از گذشت تقریباً پنج دهه از اولین چاپ این کتاب، بیش از سی میلیون جلد از آن در سراسر دنیا به فروش رفته‌است و به بیش از سی زبان مختلف ترجمه شده است.

کتاب صدسال تنهایی حکایت شش نسل از خانواده‌های کولی است که محکوم به تنها زیستن هستند. خوزه آرکادیو بوئندیا و اورسولا ایگوآران، زن و شوهری هستند که همراه تنی چند از دوستانشان دهکده خود را ترک می‌کنند تا به جای جدید برسند و سپس دهکده موکوندو را بنیان می‌گذارند؛ دهکده‌ای که در ابتدا بکر و جادویی است، ولی بعد از ارتباط با سایر تمدن‌ها، عناصر خیال از آن دور می‌شود.

صدسال تنهایی از زبان سوم شخص حکایت می‌شود. مارکز در صد سال تنهایی واقعیت اجتماعی و جغرافیایی جدید کولی‌ها را از همان ابتدا به تفکرات و اسطوره‌های آن‌ها پیوند می‌دهد. شگفتی‌های مربوط به حضور کولی‌ها در دهکده را که به واقعیت زندگی در کلمبیا شباهت دارند با جادوهایی که در این داستان رخ می دهند، ادغام می‌کند و استفاده از سبک رئالیسم جادویی در رمان را به اوج خود می رساند.

9- رمان اگر شبی از شب های زمستان مسافری اثر ایتالو کالوینو

رمان اگر شبی از شب های زمستان مسافری ترجمه شده توسط لیلی گلستان در حقیقت مجموعه‌ای از داستان‌هایی است که هیچ‌گاه تمام نمی‌شوند. آقای خواننده روزی کتابی را می‌خرد و ما همراه با او مشغول خواندن داستان می‌شویم اما در جای پرهیجان ،کتاب تمام می‌شود و خواننده عصبانی از نیمه‌کاره بودن کتاب به کتاب‌فروشی می‌رود و در آن‌جا با خانم خواننده آشنا می‌شود . آن‌ها نسخه درستی از کتاب را می‌گیرند که متوجه می‌شوند تماما داستان دیگری است که به علت بدی چاپ، ادامه‌اش قابل خواندن نیست و به همین ترتیب ما ۱۰ داستان نیمه تمام را در ماجرای اصلی کتاب دنبال می‌کنیم .
رمان «اگر شبی از شب های زمستان مسافری»، ابتدا خواننده را به پشت ویترین کتاب‌فروشی برده و پس از مکثی کوتاه، او را به درون آن می‌برد تا برابر یک لشگر کتاب توقف کند و با چشمان تیزبین و حواس از پیش آماده شده‌اش، در میان قفسه‌‌ها به دنبال آخرین کتاب نوشته کالوینو به گردد.

تو در برابر قفسه‌ها، کتاب‌هایی می‌بینی که قبل از چاپ‌شدن خوانده شده‌اند.

کتاب شامل مباحثی بر تجارب خواندن است و به نظر میرسد کالوینو در این اثر خواندن را به نوشتن ارجح دانسته است.

10- رمان نویز سفید (سر و صدای سفید) اثر دان دلیلو

White Noise هشتمین رمان دون دیلو است که توسط وایکینگ پرس در سال 1985 منتشر شده است. این کتاب جایزه ملی ایالات متحده را برای داستان خیالی به دست آورد. این کتاب در ایران توسط محمد صداق رئیسی ترجمه شده و نشر روزگار آن را منتسر کرده است.

نویز سفید نمونه ای از ادبیات پسامدرن است. این کار به طور گسترده او را مورد توجه مخاطبان بسیار بزرگی قرار داده‌است. این رمان را در لیست “بهترین رمان‌های انگلیسی زبان از سال 1923 تا 2005” قرار داد. دلیلو در ابتدا می‌خواست کتاب پاناسونیک نام‌گزاری کند، اما شرکت پاناسونیک اعتراض کرد و نام کتاب نویز سفید تعیین شد.

11- رمان گهواره گربه اثر کورت ونه گات جونیور

گربه گهواره یک رمان پست مدرن طنز با عناصر علمی-تخیلی، نوشته نویسنده آمریکایی Kurt Vonnegut است. چهارمین رمان ونگنگ، نخستین بار در سال 1963 منتشر شد و به بررسی و طنز موضوعات علمی، فناوری، هدف دین و مسابقه تسلیحاتی، اغلب با استفاده از طنز سیاه پرداخته است. این رمان در ایران توسط نشر ثالث به ترجمه مشتر مهتاب کلانتری و منصوره وفایی به چاپ رسیده‌است.

کتاب روایت داستان زندگی فیلیکس، آخرین اختراع وی، فرزندان او و یک مدینه فاضله ساختگی به نام سن لورنزوست است. یک جزیره فقیر و پرت در دریای کارائیب که ساکنان آن  پیرو مذهب باکونونیسم هستند. باکونونیسم مجموعه‌ای از دروغ‌های عجیب و غریب اما بی‌ضرر است که فرد را در نهایت به نوع‌دوستی و خداشناسی می‌رساند و جذابیت و همگانی‌شدن خود را مدیون سادگی و باورپذیری اصولش است.

وقتی تمامی این افراد و اسباب در سن لورنزو دور هم جمع می‌شوند دوباره نوبت «فیلیکس هوینکر» متوفی است که بار دیگر با اختراع آخرش فاجعه انسانی دیگری به بار بیاورد. فاجعه ای که نه تنها مردم یک شهر، بلکه مردم تمامی دنیا را به کام مرگ می کشد…..اما کسی چه می داند … «شاید قضا چنین باشد»

12- رمان دندان های سفید White teeth اثر زادی اسمیت

در مرکز این رمان دو دوست غیرمجاز یعنی آرچی جونز و صمد اقبال کهنه سربازان جنگ جهانی دوم هستند. آرچی و صمد و خانواده‌هایشان عامل تحولات برگشت ناپذیر انگلستان می‌شوند. زدی اسمیت نویسنده رمان‌های دندان‌های سفید، مرد نویسنده خودکار، روی زیبایی ، NW و زمان چرخش است. وی هم‌چنین دو مجموعه مقاله با عنوان “تغییر ذهن من و احساس رایگان” منتشر کرده است.

در سال 2002 به عنوان عضو انجمن ادبیات سلطنتی انتخاب شد و در سال 2003 و بار دیگر در سال 2013 به عنوان یکی از 20 بهترین رمان نویس جوان انگلیس شناخته شد. دندان های سفید برنده جوایز ادبی متعددی از جمله جایزه یادبود جیمز تیت بلک، وایتبراد اول شد. زدی اسمیت در حال حاضر استاد دستیار داستانی در دانشگاه نیویورک و عضو آکادمی هنر و نامه‌های آمریکا است.

13-رمان نام گل سرخ یا آنک نام گل اثر اومبرتو اکو

«نام گل‌سرخ» یا آنک نام گل اولین و هنوز هم پرفروش‌ترین رمان اومبرتو اکو نویسنده و نظریه‌پرداز ایتالیایی است. این رمان به موضوع کشف راز قتل‌های زنجیره‌ای در کتاب‌خانه صومعه می‌پردازد. کارآگاه ویلیام از ابزارهای فلسفی هم‌چون منطق ارسطو و الهیات توماس آکویناس و شهود تجربی بیکن در این راستا استفاده می‌کند. این رمان به نوعی یک داستان فلسفی محسوب می‌شود.

14- رمان آتش کم‌فروغ اثر ولادیمیر ناباکوف

کتاب آتش کم‌فروغ نوشته ولادیمیر ناباکوف، به موضوعاتی چون تبعید، فریبکاری، تقدیر و مروری بر خاطرات شخصیت داستان می‌پردازد. نکته قابل توجه در مورد رمان آتش کم‌فروغ (Pale Fire) میزان تفاسیر و تحقیقاتی است که منتقدان و اهالی ادبیات در مورد این اثر انجام داده‌اند. در سال 1995 یکی از همین اهالی ادبیات با تحقیقات فراوانش، تخمین زد که تا آن موقع، نزدیک به صد مطالعه و تحقیق مفصل در مورد این اثر انجام شده است. آماری که قطعا امروز بسیار بیشتر شده است.

15- رمان صبحانه قهرمانان اثر کورت ونه گات

صبحانه قهرمانان، یا خداحافظی دوشنبه آبی، رمانی مربوط به سال 1973 توسط نویسنده آمریکایی Kurt Vonnegut است. هفتمین رمان او، عمدتاً در شهر تخیلی میدلند سیتی، اوهایو تنظیم شده است و بر دو شخصیت تمرکز دارد: دواین هوور ، ساکن میدلند، فروشنده پونتیاک و چهره ثروتمند در این شهر و Kilgore Trout ، یک داستان علمی تخیلی که به طور گسترده منتشر شده اما عملاً ناشناخته است. صبحانه قهرمانان دارای مضامین اراده آزاد، خودکشی و روابط نژادی در میان دیگران است.

رمان های پست مدرن فارسی ؛ 10 اثر ادبی شاخص پست مدرن فارسی

تطبیق رویکردهای ادبیات پست مدرن با آن‌چه ادبیات پست مدرن ایران نامیده می‌شود در نظر اول امری غیرمنطقی است. اما بررسی آثار فارسی و شناخت تمهیدات و بررسی بازخوردهایی که به دلیل تبادلات فرهنگی صورت گرفته‌است مقدار اتکای داستان پست مدرن ایرانی و رمان های پست مدرن فارسی را به خوبی روشن می‌کند.

مطالعه آثار داستانی ایرانی از همان نمونه‌های ابتدایی نظیر «بوف کور» صادق هدایت به سبب مرکزیت زدایی، اصالت گریزی و التقاط شیوه‌های گوناگون نوشتاری و هم‌چنین آثار متعددی از نویسندگانی چون غلامحین ساعدی، بهرام صادقی، هوشنگ گلشیری، رضا براهنی، منیرو روانی پور و برخی داستان‌های شهریار مدنی پور و رضا قاسمی، نشان‌گر حضور ادبیات داستانی پست مدرن در ایران است.

به جهت وجود مرز باریک میان مولفه‌های ادبی مدرنیسم و پسامدرنیسم، این آثار گاهی به درستی درک نمی‌شود. عدم شناخت رویکردهای نظری و نوآوری‌های نویسندگان جهانی و همین‌طور بی‌توجه ماندن به شیوه‌های سنتی و امکانات زبان و ادبیات فارسی شاید از مهم‌ترین دلایلی است که سبب گشته ادبیات داستان نویسی ایران نتواسته آن‌گونه که باید، جای‌گاه خود را در عرصه جهانی اثبات کند.

در این بخش بر اساس مطالعات دانشگاهی و مقالات صاحب‌نظران و محققان ادبیات ایران به معرفی شاخص ترین آثار ادبی پست مدرن فارسی و برترین نویسنده های پست مدرن ایرانی می‌پردازیم.

1- رمان بوف کور اثر صادق هدایت

بوف کور بزرگ‌ترین اثر صادق هدایت و اثر مهم ادبی قرن بیستم ایران است. بوف کور یک نقاش بی‌نام را روایت می‌کند که در کابوس‌های مبهم و تب دار خود می‌بیند که حضور مرگ همه چیز را نابود می‌کند. ما فرزندان مرگ هستیم و مرگ ما را از آن بیرون می‌کند. جذابیت‌های پیش پا افتاده و تقلب آور زندگی را به چالش می‌کشد. این مرگ است که ما را از اعماق زندگی رها می‌کند، اگر در بعضی مواقع متوقف می شویم، ما این کار را می‌کنیم تا ندای مرگ را بشنویم. در طول زندگی، انگشت ما مرگ را نشان می‌دهد.

راوی اعترافات قاتل خود را به سایه روی دیوار خود که شبیه یک جغد است، بیان می‌کند. اعترافات وی از روایت خطی وقایع پیروی نمی‌کند و غالباً خود را به صورت موضعی تکرار و لایه‌بندی می‌کند.

رمان بوف کور بارها در ایران تجدید چاپ شده و تفاسیر و نقدهای بسیاری پیرامون آن نوشته شده است. با توجه به روایت پیچیده و نمادگرای این رمان درک دقیق آن نیازمند بازخوانی متععد و بررسی تفسیرهای مختلف در مورد آن است. کتاب «داستان یک روح» نوشته سیروس شمیسا از بهترین تفسیرهای نگارش شده درباره بوف کور است.

2- رمان ترس و لرز اثر غلامحسین ساعدی

رمان ترس و لرز اثر برجسته غلامحسین ساعدی در سال 1374 به نگارش درآمده است. این اثر از 6 داستان مرتبط به هم تشکیل شده که شخصیت‌ها و زمینه داستان در آن‌ها یکسان است. این کتاب از آخرین آثار غلامحسین ساعدی است که به اعتقاد بسیاری از منتقدین در زمره آثار پست مدرن ایرانی طبقه‌بندی می‌شود. روایت اصلی آن درباره مردم جنوب ایران است که در کنار ساحل دریا زندگی می‌کنند و اتفاقات جالب در بین آن‌ها رخ می‌دهد.

این داستان‌ها، دارای ساختاری واقع‌گرا، معماگونه و رمزآلود است که با ترس و وهم توام شده‌اند. بیان واقعیت‌ها در هاله ابهام و پیچیدگی و پدیده‌های شگفت‌آوری همچون «سیاه»، فردی با شخصیت مبهم که اهالی او را به نحسی و شومی و بدیمنی متهم می‌کنند، آوارگی و بی‌قراری کودک ناشناخته و عجیب و غریب، ردپای رئالیسم جادویی را در این داستان‌ها به خوبی نشان می‌دهد.

3- رمان آزاده خانم و نویسنده اش اثر رضا براهنی

یکی از شاخص‌ترین رمان‌های فارسی، که بر اساس بوطیقای داستان‌نویسی پسامدرن خلق شده است، رمان آزاده خانم و نویسنده‌اش اثر رضا براهنی است. نویسنده در این رمان با بهره‌گیری از شگردهای پست مدرنیستی هم‌چون عدم انسجام، عدم قطعیت، نفی زمان، روایت اسکیزوفرنیک، مرگ مؤلف، چند صدایی، تناقض، پارودی، جذب خواننده با استفاده از شکل و… اثری تحوّل‌آفرین و تأثیرگزار در عرصه‌ی داستان‌نویسی ایران نوشته است.

هدف براهنی از خلق رمان آزاده خانم و نویسنده‌اش نوشتن داستانی بر اساس عرف‌های شناخته شده‌ی ادبی نیست، بلکه نوشتنِ «قصه‌ی نوشتن» است که در مقابل خواننده نوشته می‌شود. این رمان اثری ساختارشکن و چند پاره است که بخش‌های متفاوت آن از نظر زمانی، مکانی و روایی فاقد تسلسل خطی و توالی منطقی‌اند. این پاره‌های جدا از هم موجب از بین رفتن وحدت و یکپارچگی رمان و تکه‌تکه شدن آن می‌شود.

4- کولی کنار آتش اثر منیرو روانی پور

رواني پور، نويسنده كوليواری است كه درد تمام زنان هم‌كيش و مسلک خود را ديده و چشيده است. اگر چه «كولی كنار آتش» ظـاهرا داسـتانی به‌هـم ريختـه و بـه دور از نظـم و ساختار يک رمان مدرن است. خود، حكايت از روحی سركش و گويـایی دارد كـه از درون و برون خود را به چهار ميخ كشيده است و با تمام سانسورهای سياسی، فرهنگـی و شخصـی، غيرت زنانگيش به او اجازه نداده است، حتی به زعم ديگران، اين فرياد گوش‌خراش را در گلو خفه كند.

حالا كه قرارست دغدغه‌های روزمره زندگی زنان جامعه به آن‌ها اجازه عرض اندام ندهد و مجامع سياسی و فرهنگی آنان را بيگانه بخوانند، او مي‌تواند خود را بـين همـه بـالا بكشد و سخنگوی فرزانه، آينه، قمر، سحر، گل افروز، مونا و حتي نيتوک و پيرزن مهربان باغ شيراز باشد.

اگر ابتداي داستان نيتوک آينـه را آواره مي‌كنـد و آخـر داسـتان، آينـه آوارگـي نيتوک را ميشنود به خاطر ناشناخته ماندن درد زنانی است كه همـه بـه هـم شـبيه هستند و با هم فرسنگ‌ها فاصله دارند. چنان‌كه در صفحه آخر كتاب، نويسنده مي‌خواهد چـون آينه، همه قوانين و باورهای حاكم بر جامعه را بشكند.

او مي‌خواهد، بـر خـلاف همـه مـردم، قهرمانان داستانش را باور كند. آينه، فرزانه، نويسنده، روانيپور، همه و همه بـه زنـده بـودن ديگری زنده‌اند. او اگر زنده است پس آينه‌اش هم زنده است و زندگی آينه هم در زندگی او ادامه دارد.

5- رمان هیس اثر محمدرضا کاتب

رمان هیس اثر محدرضا کاتب برنده جایزه بهترین رمان نخستین دوره جایزه منتقدان و نویسندگان مطبوعات ایران بوده‌است. محمدرضا کاتب نویسنده‌ای با نوشته‌های سورئال اما باورکردنی است.
هیس داستان سرباز ، جهانشاه و مجید است که هر سه در همین سرباز مسخ شده‌اند.
مرگ در سراسر داستان وجود دارد .همان‌طور که از ابتدای داستان شروع می‌شود.از همان صفحه اول:
“ایستاده بودم روی جدول جوی ، گِل های بغل پوتین راستم را مالیدم به لبه جدول . سرشب واکسشان زده بودم. دلم می‌خواست وقتی بالای سر جنازه‌ام می رسند ببینند تر و تمیز، مثل بچه آقاها مرده‌ام “

مهم‌ترین خصوصیت داستان‌های او عدم قطعیت است. نتیجه‌گیری قطعی در مورد وقایع و شخصیت‌های وی قبل از به پایان بردن داستان امکان‌پذیر نیست و شاید نتیجه‌گیری‌های زودهنگام، در ادامه داستان با چالش روبرو شوند. شخصیت‌ها در رمان‌های او گسترش نمی‌یابند و شاید سرانجامی نداشته باشند، این موضوع‌ باعث شده‌است وی را از نویسندگانی که به پست مدرنیسم گرایش دارند به حساب آوریم. رمان «هیس» از این نظر بسیار برجسته‌است. اگر چه این خصوصیت در رمان آخر او، «آفتاب‌پرست نازنین» که رمان، ابتدا و انتهایی دارد، تا حدودی فرق کرده و رمان گرایشی به مدرنیسم را نشان می‌دهد.

6- رمان ملکوت اثر بهرام صادقی

بهرام صادقی چهره شناخته شده ادبی ایران پیش از انقلاب اسلامی است. این نویسنده در سال 1315 به دنیا آمد و شهرت اصلی وی به دلیل عضویت در حلقه ادبی تحت عنوان مجله جنگ اصفهان بود. رمان ملکوت اثر برجسته وی اولین بار در این حلقه ادبی خوانده شد و مورد نقد اعضا قرار گرفت. خسرو گلسرخی داستان‌های بهرام صادقی را بخشی از تاریخ زندگی اجتماعی ایران خوانده‌است.

رمان ملکوت بهرام صادقی نخست در دی‌ماه 1340 در مجله‌ی «کتاب هفته» به‌سردبیری احمد شاملو طبع گردید و استقبال به‌سزایی از آن شد. در این‌داستان، نسبت‌به نسخه‌ی چاپی اوّل، تغییرات زیادی صورت گرفته‌است‌ که همه براساس نسخه‌ای است‌که نویسنده، اندک‌ زمانی پس‌از چاپ در مجله‌ی کتاب هفته، اصلاح کرده و با تقدیم‌ به یاد«منوچهر فاتحی» درسال 1349 در مجموعه‌ی «سنگر و قمقمه‌های خالی» آن‌را تجدیدچاپ کرده است. ازآن‌پس چهاربار دیگر ملکوت به‌طور جداگانه در انتشارات کتاب زمان منتشر شده است.

7- مجموعه داستان دیوان سومنات اثر اوتراب خسروی

مجموعه داستان دیوان سومنات نوشته ابوتراب خسروی در سال 1377 منتشر شده است. این مجموعه داستان با اقبال زیادی در ایران مواجه شد. برخی از داستان‌های این مجموعه در فای دهه 4 و 50 ایران تصویرسازی شده‌است. هم‌چنین فیلم کوتاهی بر اساس این مجموعه داستان توسط آبتین سلیمانی تهیه و تولید شده است.

دیوان سومنات از 12 داستان تشکیل شده که دارای روایت تک محور هستند. روای در داستان‌های ردپای مرد کهربایی، حضور و حرکت زیبا و آسان خارج از داستان است اما در داستان‌های مینیاتورها و پاهای ابریشمی راوی یکی از شخصیت‌های داستان است. نویسنده در این مجموعه علاوه بر ساختار روایت یا عناصر زبانی و تعابیر حاوی مبارزه با زمان، در طرح‌های بافتن و رشته‌کردن، نوشتن و پاک‌کردن، جست و جوی هویت و بی هویتی، سفر ذهنی، خواب یا مرگ برای تبدیل زمان تاریخی به زمان قدسی پرداخته است.

8- زن در پیاده رو راه می‌ رود اثر قاسم کشکولی

مجموعه داستان «زن در پیاده رو راه می‌ رود» اثر قاسم کشکولی از 8 داستان تشکیل شده‌است. این داستان‌ها با موضوعاتی مختلف از جمله داستان مردی که قصد ساختن برج آزادی در روستای خود را دارد، داستان پیرمردی که درگیر روزمرگی‌های خود است، داستان زنی که راوی زندگانی هم‌نسلان خود است و در آخر داستان زنی که در پیاده رو راه می‌رود و سر قرار با نویسنده کتاب آمده‌است تشکیل شده است.

كتاب «زن در پياده‌رو راه می‌رود» كه نخستين‌بار در سال 77 از سوي نشر قصيده‌سرا منتشر شد، سال 88 از سوي نشر ثالث و همراه با دو اثر ديگر نويسنده، «بازي، مهندس يك رمان» و «روايتي از سوانح احمد غزالي»، تجديد چاپ شد. اين كتاب شامل هشت داستان كوتاه است كه با تكيه بر نوع روايت و فضاسازی‌های خاص برگرفته از حال و هوای ابری و باران‌زده‌ی خطه شمال ايران، شرايط انسان معاصر را بازتاب مي‌دهد.

9- رمان گاوخونی اثر جعفر مدرس صادقی

گاوخونی به زعم عده‌ای بهترین  اثر جعفر مدرس صادقی است که در سال ۱۳۶۰ نوشته شده‌است.داستان، روایتی اول شخص دارد که با تعریف یک خواب از زبان راوی شروع می شود. در این اثر انسجام روایی عنصری غایب است و رخدادها از منطق علی پیروی نمی‌کنند که این به هم ریختگی بازتابی از آشفتگی ذهن راوی است.

زمان داستان گاوخونی بین حال و گذشته سیال است و مکان اتفاقات دو شهر تهران و اصفهان است.

از آن‌جایی که کتاب گاوخونی با روایت یک خواب شروع می‌شود و هم‌واره در طول داستان ارجاعاتی به خواب دارد، از منظر روان شناختی این کتاب را  به دو سطح آشکار و پنهان تقسیم می‌کنند. سطح آشکار یا همان سطح رو‌ساختی، روایتی نامنسجم و غیرواقعی است که در آن رخدادهایی که برای راوی ۲۴ ساله اتفاق می‌افتد در فضایی وهم آلود است که هم واقعیت در آن روایت می‌شود و هم خواب‌هایی که راوی می‌بیند، تا جایی که مرز بین خواب و عالم واقع قابل تشخیص نیست.

10- رمان هم نوایی شبانه ارکستر چوب ها اثر رضا قاسمی

هم نوایی شبانه ارکستر چوب ها اثر فاخر رضا قاسمی از آثار شناخته شده ادبیات معاصر ایران است. این رمان اولین بار در آمریکا به چاپ رسید و بعدها مجوز انتشار آن در ایران صادر شد. داستان در فضای بین خیال و واقعیت روایت‌گر یک روشنفکر ایرانی ساکن فرانسه است. نقش اول داستان در یک زیرشیروانی زندگی می‌کند. این داستان با روایتی فراواقعی مرز بین خیال و واقعیت را درهم می‌آمیزد.

مضامینی هم‌چون درد بی‌ریشگی و هراس از مرگ در فضایی کمابیش طنزآلود در این رمان بیان شده‌است. برجسته‌ترين مزيت اين رمان در وجه هنری آن است و کاری که با خود ژانر رمان انجام می‌دهد. همنوايی شبانه ارکستر چوب ها يک رمان در رمان است و پيچيدگی ظاهری ساختار آن هم از همين جا سرچشمه می‌گیرد. راوی پيش از اين رمانی نوشته است به نام “همنوايی شبانه ارکستر چوبها” رمانی که حالا ما می‌خوانيم هم همان رمان است و هم همان نيست. تفسيری است بر آن رمان، يا گزارش تازه ای است از آن. رمانی است که از نويسنده خود (راوی رمان قبلی) جدا شده، مثل هيولايی قدرتمند (يا يک لوياتان مدرن) او را فرو بلعيده، و حالا بر سرنوشت او مسلط است.

مقاله پیشنهادی: معرفی نمایشنامه‌های “سوفوکل”

کلام آخر: ادبیات پست مدرن

ادبیات پست مدرن شاخه‌ای نوین از آثار ادبی است که به صورت اخص در رمان نویسی از اواسط قرن 20 به بعد مورد استفاده قرار گرفته‌است. این آثار به لحاظ ساختاری بسیار با یکدیگر متفاوت هستند. به دلیل ماهیت ساختار گریز ادبیات پست مدرن نمی‌توان ویژگی‌های مشترک زیادی برای این نوع آثار برشمرد اما با این حال در این مقاله به برخی از آن‌ها پرداختیم. آثار معرفی شده در این مطلب بخشی از مهم‌ترین آثار ادبیات پست مدرن ایران و جهان است. آثار بیشتری نیز به طور قطع می‌تواند در زمره این مکتب قرار گیرد که نیازمند بررسی و تحلیل بیشتر توسط منتقدین و مفسرین ادبی است. امیدواریم این مطلب مورد پسند شما قرار گرفته باشد. مایه خرسندی است نظرات و سوالات خود را پیرامون این شاخه ادبی در بخش نظرات با ما مطرح نمایید.