مرغ سحر نام تصنیف مشهوری از ساخته‌های مرتضی نی‌داوود در دستگاه ماهور است و شعر ملک‌الشعرای بهار. نخستین بار این تصنیف را جلال تاج اصفهانی خواند و بعد با صدای ملوک ضرابی و قمرالملوک وزیری به روی صفحه گرامافون آمد و پس از آن با صدای بسیاری از خوانندگان ایرانی اجرا شد. تصنیف «مرغ سحر» به لحاظ داشتن مضمونی سیاسی- اجتماعی و زبان حال ملت بودن و نیز ارزش‌های موسیقایی و ادبی یکی از ماندگارترین تصنیف‌های موسیقی معاصر ایران به‌شمار می‌رود. در اینجا می‌خواهیم به معرفی این ترانه بپردازیم و تاریخ آن را بررسی کنیم. همچنین شما می‌توانید اجراهای مختلف ترانه “مرغ سحر” را دانلود کنید و بشنوید…
معرفی جلال الدین تاج اصفهانی خالق مرغ سحر
تاج اصفهانی در سال ۱۲۸۲ در اصفهان متولد شد. پدرش شیخ اسماعیل معروف به تاج‌الواعظین بود که تا حدی با دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی آشنایی داشت. تاج در ده سالگی نزد پدر و استادانی چون سید عبدالرحیم اصفهانی، نایب اسدالله، میرزا حسین ساعت‌ساز (خضوعی)، میرزا حسین عندلیب، حبیب شاطرحاجی به دانش اندوزی پرداخت. او به اشعار سعدی علاقه زیادی داشت و گزیده‌هایی از اشعار سعدی و دیگر شاعران را حفظ بود و در هنگام اجرای آواز به تناسب زمان و محیط از آن اشعار استفاده می‌کرد. دکلاماسیون شعر، تحریرهای برجسته، تنوع تحریری، صدایی رسا و قدرتمند و مناسب خوانی برخی از ویژگی‌های آوازی اوست. تصنیف مرغ سحر را اولن بار تاج اصفهانی اجرا کرد.
دانلود مرغ سحر با صدای محمدرضا شجریان
دانلود مرغ سحر با صدای فرهاد مهراد
دانلود مرغ سحربا صدای هوشمند عقیلی
دانلود مرغ سحر با صدای سالار عقیلی
دانلود مرغ سحر با صدای محسن نامجو
سرود شکست آرمان‌های انقلاب مشروطه
این تصنیف در کوران حوادث پس از سقوط سلسله قاجار و روی کار آمدن پهلوی سروده شده‌است. اسماعیل نواب صفا، ترانه‌سرا، نالهٔ مرغ سحر ملک‌الشعرا را مربوط به «حوادث دوران محمدعلی‌شاه و به توپ بستن مجلس شورای ملی و بلاتکلیفی مملکت در لحظاتی بسیار حساس» انگاشته‌است.
وی با اشاره به روایتی از زبان موسی نی داود، می‌افزاید: «درغیر این‌صورت، رضاشاه پس از شنیدن این شعر و آهنگ، مجریان آن را مورد محبت قرار نمی‌داد». هرچند رضاشاه به بازماندگان خودکامگی محمدعلی‌شاهی محبت داشت. وانگهی، از زبان یکی از دو برادر سازنده آهنگ مرغ سحر، می‌گوید: «…در واقع ترانه‌ایست که استاد بهار برای مخالفت با رضاشاه سروده‌است» که این سخن با آن سخن متضاد است.
مرغ سحر جایگاهی ویژه در تاریخ موسیقی ایران دارد و یادآور یکی از مقاطع مهم تاریخ معاصر ایران است، و این زمانی است که با تلاقی هنر و سیاست مقدمات تولد ترانه اعتراضی شکل می‌گیرد.
مرغ سحر در واقع بازتاب صدای روشنفکرانی بود که سرشار از ناامیدی بودند، و حکایت از روزگاری می‌کرد که ایران از هرج و مرج یه سمت استبداد می‌رفت و صداهای آزادی‌خواهانه در آن خفه شود. کامیار عابدی، پژوهشگر ادبیات معاصر معتقد است که آهنگ مرغ سحر، ترانه شکست آرمان‌ها و شعارهای انقلاب مشروطه و متأثر از شعارهای پیروان مرام اشتراکی در فضای برخاسته پس از انقلاب کمونیستی اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه است.
به هر حال دربارهٔ زمان سرودن این ترانه باید گفت که بهار در آن ایام به نثر و نظم سخن‌هایی دربارهٔ دوره مشروطه‌خواهی گفته و از سروده‌های آزادی‌خواهانه خود یاد کرده‌است. البته در آن‌ها هیچ اشاره‌ای به ترانهٔ مرغ سحر دیده نمی‌شود.
وانگهی، در سال ۱۳۰۶ که این ترانه نخستین بار اجرا شد، نام سُراینده‌اش را پنهان داشتند. کسانی هم سُرایش آن را به دورهٔ زندان یا پس از زندان و تبعید بهار منسوب کرده‌اند که به‌کلی نادرست است و در آن هنگام، شاعر ـ اگر چه مغضوب دستگاه بود ـ هنوز نمایندگی مجلس را بر عهده داشت.
آهنگ مرغ سحر با نقطه عطف مهمی در تحول فرهنگ معاصر ایرانی نیز همراه بود. در اجرای عمومی این ترانه، قمرالملوک وزیری بی‌حجاب روی صحنه رفت و آواز خواند. با وجود آنکه نظمیه تهران برای کنسرت مجوز صادر کرده بود اما قمر را به محض خروج از گراند هتل، محل اجرای کنسرت، دستگیر و به کلانتری بردند و از او تعهد کتبی گرفتند که دیگر کنسرت ندهد و بی‌حجاب به جایی نرود.
متن ترانه‌ی “مرغ سحر”
مرغ سحر ناله سر کن
داغ مرا تازه تر کن
زآه شرر بار این قفس را
برشکن و زیر و زبر کن
بلبل پربسته ز کنج قفس درآ
نغمه آزادی نوع بشر سرا
وز نفسی عرصه این خاک توده را
پر شرر کن
ظلم ظالم, جور صیاد
آشیانم داده بر باد
ای خدا ای فلک ای طبیعت
شام تاریک ما را سحر کن
نوبهار است گل به بار است
ابر چشمم ژاله بار است
این قفس چون دلم تنگ وتار است
شعله فکن در قفس ای آه آتشین
دست طبیعت گل عمر مرا مچین
جانب عاشق نگه ای تازه گل از این
بیشترکن, بیشتر کن, بیشتر کن
مرغ بیدل شرح هجران
مختصر مختصر کن
مختصر کن
- “سنگ خارا” ترانه‌ی جاودانه
- ” راز دل ” ترانه‌ی جاودانه
- “جان مریم” ترانه‌ی جاودانه
- “بهار دلکش” ترانه جاودانه
- “گل سنگ” ترانه‌ی جاودانه
- “مرا ببوس” ترانه‌ی جاودانه
- “الله مزار” ترانه‌ی جاودانه
- “نوایی” ترانه‌ی جاودانه
- “به سوی تو” ترانه‌ی جاودانه
- “الهه ناز” ترانه‌ی جاودانه
- سلطان قلب‌ها” ترانه جاودانه
- “مرغ سحر” ترانه‌ی جاودانه
- ” امشب شب مهتابه” ترانه‌ی جاودانه
- ” غوغای ستارگان” ترانه‌ی جاودانه
- “الهه ناز” ترانه‌ی جاودانه
- “رسوای زمانه” ترانه‌ی جاودانه
- “بهار دلنشین” ترانه‌ی جاودانه
- ” گنجشکک اشی مشی” ترانه‌ی جاودانه
- ” گلنار” ترانه جاودانه
- ” تو ای پری کجایی؟ ” ترانه‌ی جاودانه
مرغ سحر نام تصنیف مشهوری است و نخستین بار این تصنیف را جلال تاج اصفهانی خواند و بعد با صدای ملوک ضرابی و قمرالملوک وزیری به روی صفحه گرامافون آمد.
این ترانه از ساخته‌های مرتضی نی‌داوود در دستگاه ماهور است.
گمانه زنی‌ها در مورد این ترانه زیاد است . اما منابع بسیاری این ترانه را منتسب به ملک الشعرای بهار میدانند.
همایون شجریان هم خونده همراه با یک خواننده زن خارجی ، همراه با پدر عزیزشون و در آلبوم هم خودشون به تنهایی اجرا کردن؛ همچنین همراه با گروه کر هم اجرا کردن و در کنسرت های اخیر به رنگ صدا و کنسرتهای قبلتر حدود چندین سال پیش هم اجرا داشتن که متفاوت بودن ولی مشابه با همین کنسرت به رنگ صدا بودن.
مژگان شجریان هم این رو اجرا کردن هم نواختن ساز در کنسرت پدر عزیزشون و هم خوندن .طاهر قریشی پیشتر ها این رو اجرا کردن و در پیج ایشون هست و همچنین چند ماه پیش هم تو چالش صد روز صد تصنیف هم خوندن .علیرضا قربانی همراه با قاسم علی لف هم اجرا کردن تو کنسرت .